Ինչպե՞ս ընտրել և գնել բաժնետոմսեր

Կներկայացնենք, թե ի՞նչ է բաժնետոմսը, ի՞նչ են տալիս դրանք սեփականատիրոջը, քանի՞ տեսակի են լինում դրանք, ինչպե՞ս են հաշվառվում, ի՞նչ հարկեր են վճարում բաժնետերերը և ի՞նչ ռիսկերի կարող են բախվել նրանք:

Ի՞նչ է բաժնետոմսը

Բաժնետոմս է համարվում այն արժեթուղթը, որը հավաստում է դրա տիրոջ (բաժնետիրոջ) բաժնետիրական ընկերության շահույթից շահույթաբաժնի ձևով մաս ստանալու, բաժնետիրական ընկերության գործերի կառավարմանը մասնակցելու և նրա լուծարումից հետո մնացած գույքից մաս ստանալու իրավունքը:

Բաժնետոմսը բաժնետիրական ընկերության, այլ կերպ ասած՝ ընկերության կողմից թողարկված արժեթուղթ է: Բոլոր ներդրողները, ովքեր գնել են բաժնետոմսերը, դարձել են ընկերության համասեփականատեր: Բաժնետոմսը պարզապես հաստատում է, որ դրա սեփականատերը բաժնետոմս ունի ընկերությունում, նույնիսկ եթե այն շատ փոքր է:

Ի՞նչ են տալիս բաժնետոմսերը սեփականատիրոջը

Եթե դուք գնել եք ընկերության բաժնետոմսերի փոքր մասը, ապա դուք դառնում եք բաժնետեր և ստանում եք նաև իրավունքներ, որոնցից հիմնականներն են՝

• Բաժնետերերի ժողովում քվեարկելու և այդպիսով ընկերության կառավարմանը մասնակցելու իրավունք (եթե բաժնետոմսը քվեարկման ենթակա է)
• Շահաբաժիններ ստանալու իրավունքը՝ ընկերության շահույթի մի մասը (եթե դրանք վաճառվում են)
• Ընկերության լուծարման դեպքում սեփականության մի մասը ստանալու իրավունքը:

Ինչո՞ւ է կարևոր ընտրելու իրավունքը

Քանզի բոլոր կարևորագույն որոշումները կայացնում է բաժնետերերի ընդհանուր ժողովը: Այդ թվում՝ ընկերության լուծարման և վերակազմակերպման մասին որոշումները: Հենց ժողովն է որոշում, թե ինչպես լավագույնս կառավարել շահույթը տարվա ընթացքում, թե ինչպես և ինչքանով ճիշտ ամբողջ գումարը հատկացնել բիզնեսի զարգացմանը:

Որո՞նք են բաժնետոմսերի տեսակները

Տարբերվում են սովորական ու արտոնյալ բաժնետոմսեր:

1. Սովորական բաժնետոմսերը հնարավորություն են տալիս մասնակցել ընդհանուր կառավարմանը (սովորաբար 1 բաժնետոմսը համապատասխանում է 1 ձայնի իրավունքի) և բաժնետիրական ընկերության շահույթի բաշխմանը։ Սովորական բաժնետոմսերի շահաբաժինների վճարման աղբյուրը ընկերության զուտ շահույթն է։ Շահութաբաժինների չափը որոշվում է ընկերության տնօրենների խորհրդի կողմից և առաջարկվում է բաժնետերերի ընդհանուր ժողովին, որը կարող է միայն կրճատել շահաբաժինների գումարը՝ համեմատած տնօրենների խորհրդի առաջարկածի հետ։
2. Արտոնյալ բաժնետոմսերը կարող է սահմանափակումներ մտցնել կառավարման մեջ: Կարող է նաև լրացուցիչ իրավունքներ տալ կառավարման ոլորտում (ըստ ցանկության), բայց սովորական բաժնետոմսերի համեմատ դրանք ունեն մի շարք առավելություններ՝ երաշխավորված եկամուտ ստանալու հնարավորություն, շահաբաժինների վճարման համար շահույթի առաջնահերթ տեղաբաշխում, բաժնետիրական ընկերության լուծարումից հետո բաժնետոմսի արժեքի առաջնային մարում։ Շահաբաժինները հաճախ ամրագրվում են որպես հաշվապահական զուտ եկամտի տոկոս կամ բացարձակ դրամական արտահայտությամբ։ Արտոնյալ բաժնետոմսերի շահաբաժինները կարող են վճարվել ինչպես շահույթից, այնպես էլ այլ աղբյուրներից՝ համաձայն ընկերության կանոնադրության։

 

Տարանջատվում են արտոնյալ բաժնետոմսերի 2 տեսակներ՝

• Անվանումից էլ պարզ է, որ արտոնյալներն ունեն մի շարք արտոնություններ ձայնի իրավունքի նկատմամբ։ Նրանց սեփականատերը սահմանել է եկամտի չափը արժեթղթերի թողարկման և տեղաբաշխման պահին։ Որոշվել է մնացորդային արժեքի չափը։ Սովորական վճարների նկատմամբ այդ վճարների հաշվարկման առաջնահերթությունը։
• Կուտակայինի դեպքում արտոնությունները նույնն են։ Շահաբաժիններ վճարելու պարտավորությունը պահպանվում և կուտակվում է։ Շահաբաժինների կուտակման համար տրված է հստակ ժամկետ։ Շահաբաժիններ չվճարելու դեպքում այս տեսակի բաժնետոմսերի սեփականատերերը ձայնի իրավունք են ստանում շահաբաժինների վճարումից առաջ ընկած ժամանակահատվածի համար։

Ի՞նչ տեսք ունեն բաժնետոմսերը

Կոպիտ ասած՝ ոչ մի։ Ֆիլմերի և գրական կարծրատիպերի պատճառով հենց «բաժնետոմս» բառը սովորաբար ասոցացվում է գեղեցիկ թղթապանակների, ոճային թղթերի կամ դրոշմակնիքի հետ։ Բայց այսօր բաժնետոմսերը շքեղ թղթեր չեն, ընդհանրապես տպագրված չեն, պաշտոնական լեզվով ասած՝ չհավաստագրված են, այսինքն՝ գոյություն ունեն միայն էլեկտրոնային տեսքով։ Արժեթղթերը հաշվառվում են հատուկ կազմակերպությունների՝ դեպոզիտարիաների և գրանցողների կողմից:

Ինչպե՞ս են հաշվառվում արժեթղթերը:

• Եթե ​​ձեր արժեթղթերը հաշվառվում են դեպոզիտարիայի կողմից, ապա դրանց սեփականությունը հաստատվում է «դեպո» հաշվի քաղվածքով: 

Սա ձեր անձնական հաշիվն է, որը ցույց է տալիս, թե ինչ արժեթղթեր ունեք:

• Եթե ​​այն պահպանվում է ռեգիստրի կողմից, ապա սեփականության իրավունքը հաստատելու համար անհրաժեշտ է ռեգիստրից խնդրել անձնական հաշվի քաղվածք: Այս հայտարարությունը ցույց է տալիս, թե կոնկրետ ընկերության քանի բաժնետոմս ունեք:

• Եթե ​​ձեր ակտիվները կառավարվում են հոգաբարձուի կողմից , ապա բաժնետոմսերը պահվում են նրա «դեպո» հաշվում կամ գրանցողի անձնական հաշվի վրա: Դուք չեք կարող պահանջել քաղվածք անմիջապես դեպոզիտարիայից կամ գրանցողից, բայց ցանկացած պահի կարող եք պահանջել գործարքների մասին քաղվածք հոգաբարձուից:

Ի՞նչ հարկեր են վճարում բաժնետերերը:

Եթե ​​եկամուտ եք ստացել (շահաբաժիններից կամ բաժնետոմսերը վաճառելիս գնի տարբերությունից), ստիպված կլինեք հարկ վճարել։

Բաժնետոմսերի վաճառքից եկամուտը չի հարկվում երեք դեպքում՝

• Դուք բաժնետոմսեր եք գնել ֆոնդային բորսայում 2014 թվականի հունվարի 1-ից հետո,

• պահել եք դրանք առնվազն երեք տարի

• վաստակել եք տարեկան 3 մլն-ից պակաս գնային տարբերության հաշվին։

Ի՞նչ ռիսկեր է պարունակում բաժնետոմսերի գնումը:

Ներդրումները միշտ էլ ռիսկ են պարունակում: Եվ դա համաչափ է արժեթղթերի հավանական վերադարձին. որքան ավելի շատ գործեք այս ոլորտում, այնքան ավելի շատ եք ռիսկի ենթարկելու: 

Կան երեք հիմնական ռիսկեր, որոնք սպասում են ներդրողներին.

• Շուկայական ռիսկը.  այն է, որ արժեթղթերը կարող են թանկանալ կամ արժեզրկվել: Այն որոշվում է միայն առաջարկի և պահանջարկի շուկայական օրենքով։ Օրինակ, եթե ընկերությունը հայտնաբերում է նավթի, գազի, ոսկու կամ պալադիումի նոր հանքավայր, նրա պաշարները, ամենայն հավանականությամբ, կվերականգնվեն: Իսկ եթե, ասենք, ֆինանսական ընկերության լիցենզիան կասեցվեր, արժեթղթերը կտրուկ կարժեզրկվեին:

• Իրացվելիության ռիսկը.  նշանակում է, որ ձեր գնած արժեթղթերը ապագայում վաճառվելիս կարող են խնդիրներ առաջացնել: Կամ ոչ ոք ընդհանրապես չի ցանկանա գնել դրանք, կամ ոմանք կհամաձայնվեն գնել, բայց միայն մեծ զեղչով` խիստ էժան գնով:

• Վարկային ռիսկը իրենից ենթադրում է թողարկող ընկերության հնարավոր սնանկացումը: Այդ դեպքում ձեր բաժնետոմսերը կտրուկ կարժեզրկվեն։ Բայց դուք կկարողանաք հաշվել ընկերության ունեցվածքի ձեր մասնաբաժինը: Եթե ​​հանգամանքները սխալ ընթանան և այդ ռիսկերը դառնան դաժան իրականություն, դուք կարող եք կորցնել ձեր գումարը, այդ իսկ պատճառով արժեթղթեր գնեը հարմար է միայն նրանց համար, ովքեր արդեն իրենց համար ֆինանսական «բարձ» են պատրաստել և լիովին գիտակցում են բոլոր ռիսկերը։

Մի քանի խորհուրդ

• Մի’ ներդրեք այստեղ ձեր վերջին գումարները: Նախ պատրաստեք ձեզ հուսալի «թիկունք». ձեր ամսական եկամտի 3-ից 6-ը տոկոսը ավանդ դրեք հուսալի բանկում:

• Հիշեք ռիսկի և եկամտաբերության միջև անմիջական կապը: Եթե ​​որոշ բաժնետոմսեր կտրուկ թանկանում են (կամ ձեզ թվում է, որ դրանք պետք է թանկանան), դա չի նշանակում է, որ դրանք չեն կարող են կտրուկ արժեզրկվել կամ ձեր սպասելիքները իրականություն չեն դառնա:

• «Ձեր բոլոր ձվերը մի զամբյուղի մեջ մի դրեք»։ Եթե ​​որոշեք ներդրումներ կատարել բաժնետոմսերում, ընտրեք մի քանի ընկերություններ՝ ցանկալի է տարբեր ոլորտներից:

• Ձեր մատը պահեք իրադարձությունների զարկերակի վրա: Եթե ​​դուք դառնում եք ընկերության համասեփականատեր, հետևեք ընկերության հետ կատարվող ամեն ինչին և դրա բաժնետոմսերի արժեքներին:

• Եթե ​​դուք չափազանց դժվար կամ անհանգստացնող եք համարում ինքնուրույն վերահսկել իրավիճակը ֆոնդային շուկայում, կարող եք օգտագործել այլ տարբերակներ: Օրինակ՝ պայմանագիր կնքել հոգաբարձուի հետ կամ արժեթղթերում ներդրումներ կատարող փոխադարձ հիմնադրամի բաժնետոմս գնել։

Ամփոփելով թեման, կարող ենք հանգել այն մտքին, որ բաժնետոմսերը ձեր բիզնեսի ընդլայնման կարևոր նախապայմաններից է և բաժնետոմսերից շահույթ ստանալու և «ճիշտ» օգտվելու համար անհրաժեշտ է կատարել բազում ուսումնասիրություններ և ծանոթանալ բաժնետոմսերի դրույթներին: